Postępowanie rozwodowe rozpoczyna się w momencie złożenia pozwu o rozwód przez jednego ze współmałżonków. Tak naprawdę sprawa rozwodowa zaczyna się jednak znacznie wcześniej. Jakie są etapy rozwodu i jak wygląda postępowanie rozwodowe?

Etapy rozwodu: decyzja o rozwodzie

Pierwszym etapem rozwodu jest niewątpliwie podjęcie decyzji o rozwodzie. Rozpad więzi małżeńskich jest zazwyczaj procesem długotrwałym, a świadomość konieczności rozstania narasta stopniowo. Już na tym etapie warto w sposób świadomy kierować swoim postępowaniem tak, by uniknąć niekorzystnego obrotu sprawy na sali sądowej. Jeśli decyzja o rozwodzie już zapadła, jeszcze przed złożeniem pozwu, powinniśmy podjąć szereg działań, dzięki którym łatwiej nam będzie uniknąć rozczarowań i niekorzystnych dla nas rozwiązań w trakcie trwania procesu rozwodowego.

Zobacz też: Separacja a rozwód – różnice i podobieństwa

Etapy rozwodu: przygotowanie do postępowania rozwodowego

Zanim złożymy pozew rozwodowy powinniśmy dokładnie przemyśleć, jak wyobrażamy sobie życie po rozwodzie, co pozwoli nam jasno sformułować swoje oczekiwania. Wyrok rozwodowy wyraźnie rozgraniczy wspólny w pewnym zakresie świat małżonków i zmusi ich do podziału m.in. majątku czy opieki nad dziećmi. Przygotowując się do rozwodu warto więc zadać sobie kilka pytań:

1. Czy chcemy dochodzić orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy małżonka? Jeśli tak, to z jakich powodów i jakie możemy przedstawić dowody?
2. Czy małżonek może chcieć orzeczenia rozwodu z naszej winy?
3. Czy będziemy oczekiwać alimentów od małżonka lub czy on może spodziewać się alimentów od nas?
4. Jak chcemy korzystać z dotychczas zajmowanego mieszkania? Czy będziemy dążyć do eksmisji małżonka?
5. Jak chcemy rozwiązać kwestię alimentów na dzieci?
6. Kto ma sprawować opiekę nad dziećmi i jak ma być rozwiązana kwestia władzy rodzicielskiej?
7. Jak mają wyglądać kontakty z dzieckiem rodzica, który nie sprawuje nad nim opieki?
8. Co wchodzi w skład majątku wspólnego i jak chcemy go podzielić?

Przygotowując odpowiedzi na ww. pytania warto zastanowić się, która z wymienionych kwestii będzie źródłem konfliktu i jakie dowody możemy przygotować. Oczywiście są to pytania bardzo ogólne i nie do każdego będą się one odnosić. Małżonkowie, którzy podpisali umowę majątkową raczej nie muszą pochylać się nad wspólnie posiadanym majątkiem. Osoby, które nie mają dzieci oczywiście również nie zastanawiają się nad kwestiami opieki czy też udowodnienia, że rozwód nie jest działaniem wbrew dobru dziecka.

Etapy rozwodu: przygotowanie dowodów

Wiedza o tym, co jest dla nas ważne oraz co może być przedmiotem konfliktu w procesie rozwodowym pomoże nam właściwie przygotować się do rozwodu, czyli przygotować materiał dowodowy. Najlepiej zacząć to robić jeszcze przed poinformowaniem małżonka o zamiarze złożenia pozwu. Do sprawy warto podejść w jak najbardziej uporządkowany sposób: precyzyjnie określić, co chcemy dowieść, a następnie stworzyć listę niezbędnych dowodów.

Do najczęściej spotykanych w praktyce dowodów należą:

• Przesłuchanie stron – zawsze z urzędu;
• Odpis aktu małżeństwa – zawsze obowiązkowo;
• Odpis aktu urodzenia wspólnego dziecka (dzieci) – zawsze obowiązkowo;
• Przesłuchanie świadka (świadków) – niektóre sądy traktują ten dowód jako obowiązkowy, gdy małżeństwo ma małoletnie dzieci;
• Dokumenty poświadczające dochody małżonka;
• Wywiad środowiskowy;
• Dokumenty dotyczące stanu zdrowia wspólnych małoletnich dzieci;
• Opinia OZSS (Opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów) dawniej do 2015 r. – ROD-K;
• Opinia biegłego psychologa;
• Przesłuchanie wspólnych dzieci stron (które ukończyły 17 lat);
• Dokumenty dotyczące stanu zdrowia małżonków;
• Dokumenty znajdujące się w aktach innych spraw, zwłaszcza spraw karnych;
• Notatki z interwencji policyjnych w miejscu przebywania stron;
• Raporty przygotowane przez prywatnych detektywów zazwyczaj mające potwierdzać dopuszczenie się zdrady przez małżonka;
• Wydruki i stenogramy rozmów między małżonkami jak również ich domniemanymi parterami;
• Zdjęcia;
• Nagrania z awantur domowych;
• Dokumenty dowodzące ukrywania dochodów i mienia przez małżonków;
• Dokumenty dowodzące treści wpisów na portalach społecznościowych.

Po zebraniu materiału dowodowego, należy odpowiednio go zabezpieczyć. Warto pamiętać, że materiał dowodowy jest istotą oraz esencją procesu rozwodowego. O treści wyroku nie będzie decydowała obiektywna prawda, ale właściwie ujawnione dowody. O treści wyroku decyduje bowiem udowodniona prawda. Gdy ten krok mamy już za sobą, pozostaje nam zaplanowanie strategii działania, która bierze pod uwagę różne scenariusze i okoliczności.

Etapy rozwodu: poinformowanie małżonka

Gdy już wiemy, jakie są nasze żądania, jakich zagrożeń możemy się spodziewać i zabezpieczyliśmy materiał dowodowy możemy poinformować małżonka o rozwodzie. Jak przygotować się do tak ważnej rozmowy?

1. Spisz wszystkie ważne kwestie, które będą rozstrzygane w trakcie procesu rozwodowego.
2. Spisz cele, na których Ci zależy
3. Przemyśl, na jakie ustępstwa możesz iść
4. Wybierz moment, kiedy relacje z małżonkiem są względnie dobre i spokojne.

Najważniejszym celem, jaki powinien nam przyświecać w trakcie rozmowy o rozwodzie jest porozumienie polegające na ustaleniu przez małżonków wspólnych żądań w sprawie rozwodowej. Osiągnięcie konsensusu pozwoli skrócić czas trwania postępowania rozwodowego.

Sprawa rozwodowa co do zasady eskaluje konflikt między małżonkami. Brak porozumienia przed sprawą rozwodową oznacza, że w sądzie powstanie konflikt, a nierzadko długa i wyniszczająca wojna. A tego typu wojny rzadko kiedy mają zwycięzców. Pozorna wygrana jednego z małżonków okupiona jest ogromnym stresem, kosztami moralnymi i finansowymi. W tej sytuacji naprawdę trudno się nią cieszyć.

Postępowanie rozwodowe: przygotowanie pozwu

Moment poinformowania małżonka o decyzji o rozwodzie kończy etap przedsądowy. W kolejnym kroku powinniśmy przygotować i wysłać do sądu pozew rozwodowy. Tak naprawdę niewiele jest sytuacji, w których znaczenie ma to, kto pierwszy złoży pozew. Jeśli zrobi to oboje małżonków, sąd przyjmie pozew który zaczął być procedowany jako pierwszy.

Pozew rozwodowy należy wnieść w dwóch własnoręcznie podpisanych egzemplarzach wraz z załącznikami do sądu okręgowego właściwego dla ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków. Jeśli żadne z małżonków nie mieszka obecnie w tym okręgu sądowym, papiery rozwodowe kieruje się do sądu właściwego według miejsca zamieszkania strony pozwanej. Wnosząc pozew należy uiścić opłatę sądową w wysokości 600 zł.

Jeśli pozew będzie miał braki formalne, sąd wezwie do uzupełnienia ich w terminie 7 dni wskazując czego zabrakło lub o czym zapomnieliśmy pod względem formalnym. Jeżeli nie uzupełnimy choćby jednego braku formalnego lub pismo z uzupełnieniem wyślemy choćby 8 dnia to sąd zwróci nam cały pozew i będziemy musieli złożyć go ponownie.

Zobacz też: Jak napisać pozew rozwodowy?

Postępowanie rozwodowe: odpowiedź na pozew

Jeśli wniesiony pozew rozwodowy nie ma braków formalnych, sąd przesyła go stronie pozwanej, która ma obowiązek odpowiedzieć na pozew. Odpowiedź ta, podobnie jak sam pozew, jest pismem procesowym, a więc musi spełnić określone wymogi formalne. Elementy, które powinny się znaleźć w piśmie to:

• oznaczenie sądu, imion i nazwisk stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• oznaczenie rodzaju pisma („Odpowiedź na pozew”),
• stanowisko pozwanego odnoszące się do twierdzeń powoda zawartych w pozwie oraz dowody w sprawie,
• podpis pozwanego/ej albo przedstawiciela ustawowego/pełnomocnika,
• spis załączników.

Zgodnie z art. 207 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego termin wyznaczony na wniesienie odpowiedzi na pozew nie powinien być krótszy niż dwa tygodnie. Pismo złożone po wyznaczonym terminie podlega zwrotowi i nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

W dalszej kolejności sąd przesyła odpowiedź pozwanego do powoda. Jeśli stanowisko i żądania pozwanego różnią się od zaprezentowanych w pozwie, prawdopodobnie powód będzie musiał zmienić żądania.

Pierwsza rozprawa rozwodowa

Pierwsza rozprawa rozwodowa zostanie wyznaczona najwcześniej po upływie terminu odpowiedzi na pozew rozwodowy, jednak w praktyce czas oczekiwania zależy od takich okoliczności, jak ilość spraw rozpoznawanych w danym sądzie. Podczas rozprawy sąd pyta o stanowisko stron oraz czy decyzja o rozwodzie jest ostateczna. Jeśli sąd będzie miał wątpliwości co do trwałości rozpadu pożycia małżeńskiego, skieruje strony do mediacji. Podobnie jak wtedy, gdy małżonkom trudno będzie dojść do porozumienia w kwestiach spornych. Zadaniem mediatora w drugim przypadku będzie pomoc w wyprawowaniu wspólnych rozwiązań, co przyczynia się do skrócenia postępowania sądowego.

Jeśli małżonkowie wnoszą wspólne żądania i nie posiadają dzieci, postępowanie rozwodowe może zakończyć się już na pierwszej rozprawie. Najczęściej ma to miejsce w przypadku rozwodów bez orzekania o winie, ponieważ na sądzie nie ciąży obowiązek przedstawienia postępowania dowodowego oraz wykazania winy jednego lub obojga małżonków. W przypadku rozwodu na pierwszej rozprawie podział majątku przeprowadza się zazwyczaj w osobnym postępowaniu lub u notariusza.

Postępowanie dowodowe

Po informacyjnym wysłuchaniu stron sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, w ramach którego strony przedstawiają swoje żądania dotyczące przedmiotu sprawy, wnioski formalne, twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mogą zgłaszać dowody w postaci dokumentów, przesłuchania świadków czy opinie biegłych. Powód, a następnie pozwany muszą udowodnić słuszność swoich twierdzeń, zaś sąd na tej podstawie dokonuje ustaleń dotyczących okoliczności rozkładu pożycia małżeńskiego. Pytania stronom zadaje również sąd.

W przypadku rozwodów na pierwszej rozprawie i bez orzekania o winie, a także przy braku wspólnych małoletnich dzieci minimalny zakres postępowania dowodowego sprowadza się do złożenia odpisu aktu małżeństwa oraz przesłuchania małżonków.

Orzeczenie rozwodu i uprawomocnienie się wyroku

Po zakończeniu postępowania dowodowego sąd udziela głosu powodowi, a następnie pozwanemu. Strony mogą podtrzymać swoje wnioski lub odnieść się do przeprowadzonego postępowania dowodowego oraz twierdzeń strony przeciwnej. Następnie rozprawa zostaje zamknięta, a sąd orzeka o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód w formie wyroku. Sentencja jest odczytywana na posiedzeniu jawnym. Po 21 dniach od wydania wyroku, jeśli żadna ze stron nie wniesie apelacji, następuje jego uprawomocnienie.

Postępowanie rozwodowe: apelacja

Po orzeczeniu rozwodu przez sąd I instancji mamy prawo w terminie 14 dni od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem wnieść apelację. Uzasadnienie zostanie sporządzone jedynie na nasz wniosek. Jeśli nie złożyliśmy takiego wniosku, na wniesienie apelacji mamy 21 dni od ogłoszenia wyroku. Po wniesieniu apelacji zaskarżającej orzeczenie o rozwodzie lub samo orzeczenie o winie w rozwodzie, wyrok nie uprawomocni się do czasu rozpoznania apelacji.

Jeśli żadna ze stron nie wniesie apelacji, wyrok uprawomocnia się. Prawomocne orzeczenie o rozwodzie lub o winie już nigdy nie
ulegnie zmianie. W zależności od obecnego stanu faktycznego mogą się natomiast zmieniać orzeczenia dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem, przyznania i wysokości alimentów.

Skutki wyroku orzekającego rozwód

Uprawomocnienie się wyroku rozwodowego niesie za sobą szereg skutków prawnych:

• ustaje wspólność majątkowa małżonków, a dotychczasowy majątek wspólny staje się ich współwłasnością w częściach ułamkowych;
• możemy wystąpić ze sprawą o podział majątku wspólnego;
• byli małżonkowie przestają po sobie dziedziczyć;
• małżonek, który zmienił nazwisko przy zawarciu małżeństwa, może po rozwodzie powrócić do pierwotnie noszonego nazwiska, przez złożenie oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia
  powrót małżonka do nazwiska nie powoduje zmiany nazwiska wspólnych małoletnich dzieci;
• małżonkowie mają prawo zawrzeć nowy związek małżeński;
• w określonych przypadkach między małżonkami powstaje obowiązek alimentacyjny;
• na jednego z małżonków nałożony jest obowiązek płacenia alimentów na dzieci.

Rozwód definitywnie kończy więc małżeństwo. Jest rozwiązaniem ostatecznym. Mniej restrykcyjnym rozwiązaniem jest orzeczenie separacji, która może zostać w każdej chwili uchylona za zgodą obojga małżonków.

Sprawdź: Rozwód a separacja – różnice i podobieństwa