Gdy małżeństwo się rozpada, większość z nas myśli o złożeniu pozwu rozwodowego. Tymczasem to nie jedyna opcja. Separacja została przewidziana jako mniej restrykcyjne rozwiązanie, które może być wstępem do definitywnego zakończenia małżeństwa, ale może także dać małżonkom czas na naprawę łączącej ich więzi. Separacja a rozwód – te pojęcia mają wiele wspólnego, a jednak sporo je różni. Przyjrzyjmy im się nieco bliżej.

Separacja: co to jest i jakie niesie skutki prawne?

Separacja, w przeciwieństwie do rozwodu, nie powoduje formalnego zakończenia małżeństwa, a jednak niesie szereg skutków prawnych, z których część jest zbieżna ze skutkami rozwodu. Najprościej rzecz ujmując separacja to „rozdzielenie małżonków od stołu i łoża”. Danie im czasu na to, by przekonali się, jak wygląda i czy odpowiada im życie w pojedynkę. Ten czas może być preludium do rozwodu, ale może też pokazać, że małżonkowie tak naprawdę go nie chcą.

Wyróżnia się dwa rodzaje separacji. Separacja faktyczna ma miejsce wtedy, gdy małżonkowie przestają ze sobą mieszkać, doszło do całkowitego rozkładu pożycia, ale małżeństwo nadal trwa. Ten stan nie ma jednak żadnych skutków prawnych. W przeciwieństwie do orzekanej przez sąd separacji formalnej, która uchyla wspólnotę małżeńską i niesie za sobą szereg następstw prawnych, w tym uchylenie wspólnoty majątkowej. W przypadku małżeństw posiadających dzieci, sąd orzeka też m.in. o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, miejscu zamieszkania dziecka, kontaktach z dziećmi, wysokości alimentów na dzieci i/lub małżonka. Separacja faktyczna może być zniesiona na zgodne żądanie małżonków.

Separacja a wspólnota majątkowa

W wyniku ustalonej prawomocnym wyrokiem sądu separacji formalnej między małżonkami zostaje zniesiona wspólność majątkowa małżonków. Od tego momentu każdy z nich samodzielnie dysponuje swoim budżetem, może zaciągać zobowiązania kredytowe i podejmować decyzje finansowe bez konsultowania ich ze współmałżonkiem. Prawo do podejmowania tych decyzji tyczy się jedynie majątku gromadzonego po orzeczeniu separacji. Wszystkie składniki majątku, które stanowiły majątek wspólny małżonków zostaną podzielone dopiero w postępowaniu sądowym o podział majątku wspólnego lub w drodze umowy notarialnej. Do momentu dokonania podziału małżonkowie są współwłaścicielami tych składników majątku.

Trochę inaczej kwestia rozdzielności majątkowej wygląda w przypadku separacji faktycznej, która z definicji nie ma skutków prawnych. Może być ona jednak przesłanką do ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej przez sąd, nawet jeśli między małżonkami nie ma co do tego zgody. By sąd orzekł o rozdzielności majątkowej małżonków muszą zajść ku temu ważne powody, wśród których wymienia się m.in. życie małżonków w rozłączeniu.

Zniesienie wspólnoty majątkowej zarówno w przypadku separacji formalnej, jak i faktycznej jest o tyle ważne, że żyjąc w rozłączeniu nie mamy żadnego wpływu na decyzje finansowe podejmowane przez naszego małżonka. Cały czas odpowiadamy jednak za nie własnym majątkiem.

W przypadku separacji małżonkowie przestają po sobie dziedziczyć ustawowo. Tracą też prawo do zachowku oraz do udziału naddziałowego, obejmującego przedmioty urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam.

Separacja a rozwód: różnice i podobieństwa

Jak można zauważyć między separacją a rozwodem jest sporo różnic, ale też wiele podobieństw. Przyjrzyjmy się im z bliska:

1. Zarówno separacja, jak i rozwód są orzekane w przypadku zupełnego rozkładu pożycia małżonków. W przypadku rozwodu musi zaistnieć jeszcze jedna przesłanka: rozkład musi być trwały. W praktyce oznacza to, że postępowanie dowodowe w przypadku separacji jest łatwiejsze i krótsze.
2. Rozwód definitywnie kończy małżeństwo. Jest rozwiązaniem ostatecznym. Separacja może zostać uchylona za zgodą obojga małżonków.
3. Separacja jedynie uchyla małżeństwo, a nie definitywnie je kończy, co oznacza, że nie mamy możliwości zawarcia nowego związku małżeńskiego aż do momentu orzeczenia rozwodu.
4. Małżonkowie będący w separacji nadal mają obowiązek udzielenia sobie wzajemnej pomocy, zarówno materialnej, duchowej, jak i w razie choroby. W przypadku rozwodu rozpad więzi między małżonkami jest trwały, a taki obowiązek nie istnieje.
5. Ustaje zobowiązanie o którym jest mowa w przepisie 24 KRO, nakładającym na małżonków obowiązek wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny
6. Przy separacji nie ma możliwości powrotu do nazwiska rodowego. W przypadku rozwodu jest.
7. W obu przypadkach zostaje ustanowiona rozdzielność majątkowa między małżonkami.
8. Zarówno w przypadku rozwodu, jak i separacji małżonkowie zostają wyłączeni z dziedziczenia po sobie.
9. Jeśli małżonkowie posiadają małoletnie dzieci zarówno w przypadku rozwodu, jak i separacji sąd orzeka o władzy rodzicielskiej, jak i wysokości alimentów.
10. Koszty sądowe są niższe w przypadku separacji. Jeśli małżonkowie nie posiadają dzieci wynoszą jedynie 100 zł. W pozostałych przypadkach są takie same, jak przy składaniu pozwu o rozwód tj. 600 zł. W przypadku rozwodu bez orzekania o winie po zakończeniu postępowania sąd zwraca powodowi kwotę 300 zł i zobowiązuje pozwanego do zwrotu 150 zł.

Zgodnie z przepisem artykułu 61⁴ § 1 KRO orzeczenie separacji ma takie same skutki, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Oznacza to, że jeśli dana kwestia nie została ujęta w przepisach, wówczas przyjmujemy iż skutek separacji jest taki sam jak rozwodu. Różnice między separacją a rozwodem są więc ściśle określone.

Zobacz też: Jak napisać pozew rozwodowy?